Wyruszając w swoją dziewiczą podróż „Vasa” (zwany również „Waza”) był najbardziej imponującym okrętem liniowym szwedzkiej floty wojennej. Niestety zatonął kilka minut później i dopiero po 333 latach jego wydobycie zapoczątkowało nową erę archeologii. Ochrzczony na cześć szwedzkiej rodziny królewskiej „Vasa” został zbudowany dla floty wojennej króla Gustawa Adolfa (1611-1632), będącej wtedy dominującą siłą militarną na Bałtyku, w szczycie rozkwitu wojny trzydziestoletniej (1618-1648).

Działania wojenne na południowym Bałtyku rozpoczęły się na początku 1628 roku, a w maju 34 okręty zablokowały Gdańsk, żeby nie dopuścić do wzmocnienia obrony morskiej miasta. Zaprojektowany przez Henryka Hybertsona de Groota i Henrika Jacobsona, a zbudowany w Stoczni Królewskiej w Sztokholmie, „Vasa” miał dołączyć do floty szwedzkiej i 10 kwietnia 1628 roku wypłynął ze Sztokholmu.

Wiał bardzo słaby wiatr i załoga musiała przeciągać okręt na cumach od wyjścia z portu do śluzy, gdzie fok, grot i marsel zaczęły wreszcie pracować. Chwilę potem nagły podmuch wiatru przechylił „Vasę” na burtę, woda dostała się do wewnątrz przez otwarte furty działowe i okręt zatonął niemal natychmiast.

Wkrótce podjęto próby wydobycia „Vasy”. Anglikowi Bulmerowi udało się postawić go na prostym kilu, ale dostępny w owych czasach sprzęt nie pozwolił na podniesienie wraku z głębokości 35 m. W latach 1663-1664 Hans Albrecht von Treileben i Andreas Peckell wydobyli 53 działa z brązu. Po odzyskaniu tego drogocennego wyposażenia zainteresowanie „Vasą” osłabło. Odkryto go ponownie dopiero w 1956 roku, kiedy archeolog amator wydobył kawałek pokładu i szwedzcy nurkowie potwierdzili, że pochodzi on z „Vasy”, przystąpiono do opra-cowywania planu wydobycia wraku.

Nurkowie marynarki wojennej wykopali pod kadłubem sześć tuneli w mule, w który okręt się zapadł, a przez nie przeciągnęli pasy, przymocowane do dwóch łodzi pontonowych na powierzchni. 20 sierpnia 1959 roku „Vasę” podniesiono z mułu, a cztery tygodnie później udało się go podciągnąć do głębokości 15 m pod powierzchnią wody. Przez następne półtora roku nakładano łaty na furty działowe i na 5000 otworów pozostałych po przerdzewiałych sworzniach.

24 kwietnia 1960 roku „Vasę” wydobyto na powierzchnię, a dwa tygodnie później okręt został przeholowany na własnej stępce do suchego doku. Usunięto balast i szereg artefaktów i jesienią tego samego roku kadłub umieszczono w budynku muzeum, gdzie przez cały czas spryskiwany był wodą, żeby zapobiec rozkładowi drewna. Ponieważ wydobycie „Vasy” było pierwszym przedsięwzięciem tego rodzaju, właściwie wszystkie czynności konserwatorskie stanowiły precedens.

Drewno i wszelkie artefakty namoczono w glikolu, podobnie jak elementy skórzane, a sześć żagli bardzo powoli i ostrożnie rozwinięto w specjalnym, płytkim basenie. Nurkowie wydobyli jeszcze 3000 różnych artefaktów z miejsca po wraku. Zdobienia i fragmenty pokładu „Vasy” stanowią jedną z największych kolekcji drewnianej rzeźby XVII wieku na świecie. Obecnie odrestaurowany „Vasa”, znajdujący się w muzeum Statens Sjóhistoriska w Sztokholmie, stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych w Szwecji.

Typ – trzymasztowy okręt liniowy
Wyporność – 1300 ton
– długość 54,9 m,
– szerokość 11,7 m
– zanurzenie 4,9 m
Prędkość – nieznana
Uzbrojenie – trzy 35-funtowe
Załoga – 145 marynarzy i 300 żołnierzy